Teorie naukowe (socjologiczne, antropologiczne, kulturoznawcze) bywają nasycone żargonem, który utrudnia ich studiowanie i zniechęca niewytrwałych do poszukiwania dla nich możliwości twórczego wykorzystania. O taki hermetyczny język można by posądzić także teorię aktora-sieci (zwaną też ANT: od actor-network theory) i dodatkowo zarzucić jej jeszcze, że jako styl rozumowania negatywnego, określa raczej, jak się rzeczy nie mają i jak nie należy ich badać. Nic dziwnego, że ANT potrzebowała swojej upraktycznionej, pozytywnej odmiany, którą nazwano kartografią albo mapowaniem kontrowersji.

Mapowanie kontrowersji służy obserwowaniu i opisywaniu „magmy” zbiorowego życia. Chodzi o uważne przyglądanie się „momentom społecznego wrzenia”, w których – jak pisze Tommaso Venturini – nie tyle kwestionujemy swoje odpowiedzi, ale nie zgadzamy się nawet co do pytań. Spory, awarie i fiaska stanowią dla kartografów kontrowersji najlepsze przedmioty badań. To elementy rzeczywistości społecznej, które – zanim przyjmą formę, jakiej już nikt nie podważa – są jeszcze w budowie.

Mapowanie kontrowersji jest narzędziem badawczym wywodzącym się z socjologii wiedzy naukowej. Ostatnio migruje też coraz śmielej w inne humanistyczne obszary badawcze, zajmujące się architekturą, dizajnem czy urbanistyką. Wykład będzie miał na celu przedstawienie tej metody, szkicowe nakreślenie jej historii oraz – w trybie przypuszczającym – możliwych kierunków rozwoju. Ważne też będą pytania o to, jak rozumiane są „kontrowersje” (jako element języka niepotocznego) i czy można mapować bez map.

Aleksandra Kil – doktorantka w Instytucie Kulturoznawstwa UWr, członkini Laboratorium Humanistyki Współczesnej i Pracowni Badań Pejzażu Dźwiękowego. Współautorka książki „Issue Mapping for an Ageing Europe” (Amsterdam University Press 2015).